Vì sao đường sắt tốc độ cao không kéo dài từ Lạng Sơn đến Cà Mau?

Theo tờ trình phê duyệt cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam gửi tới Quốc hội, tuyến đường này sẽ đi qua 20 tỉnh thành, kéo dài 1.541 km từ Hà Nội đến TP Hồ Chí Minh, với tổng cộng 23 ga hành khách và 5 ga hàng hóa.

Sau khi công bố phương án hướng tuyến, nhiều ý kiến cho rằng cần mở rộng tuyến đường sắt tốc độ cao từ Lạng Sơn đến Cà Mau, nhằm phục vụ nhu cầu di chuyển của đông đảo người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.

Giải thích về việc lựa chọn hướng tuyến qua 20 tỉnh thành, đại diện liên danh tư vấn TEDI - TRICC - TEDI SOUTH khẳng định rằng đường sắt tốc độ cao là phương thức vận tải khối lượng lớn, được thiết kế cho tốc độ cao và yêu cầu đầu tư lớn. Do đó, việc xây dựng tuyến phải tương thích với nhu cầu sử dụng, đồng thời đảm bảo yếu tố kinh tế, kỹ thuật và quy hoạch.

Quy hoạch mạng lưới đường sắt đã được Thủ tướng phê duyệt vào năm 2021, xác định tuyến đường sắt chạy dọc từ Lạng Sơn đến Cần Thơ. Loại hình này được lựa chọn căn cứ vào nhu cầu của hành khách và hàng hóa. Cụ thể, các đoạn Lạng Sơn - Hà Nội (đã có) và TP HCM - Cần Thơ sẽ là đường sắt cấp 1, được xây dựng với khổ 1.435 mm và thiết kế đường đôi. Đoạn Hà Nội - TP HCM sẽ bao gồm cả đường sắt tốc độ cao và đường sắt quốc gia.

Quy hoạch đường sắt đồng bộ với quy hoạch các phương tiện giao thông khác như đường bộ, hàng không, đường thủy, và hàng hải, nhằm đảm bảo đáp ứng nhu cầu vận tải trong tương lai và khai thác tối đa thế mạnh của từng loại hình. Khu vực phía Nam có hệ thống sông, kênh rạch phát triển, do đó vận tải thủy sẽ có lợi thế hơn so với đường sắt. Khu vực này cũng đang triển khai tuyến cao tốc Cần Thơ - Cà Mau, thuộc mạng lưới cao tốc Bắc-Nam, nhằm phục vụ nhu cầu của hành khách và hàng hóa.

Theo thông tin từ đại diện liên danh tư vấn, lý do tuyến đường sắt tốc độ cao không mở rộng tới vùng Đông Bắc như Hải Phòng và Quảng Ninh là vì thiết kế của nó dành cho tốc độ khai thác lớn, trên 250 km/h, phù hợp với nhu cầu di chuyển ở cự ly dài. Mặc dù người dân tại Hải Phòng và Quảng Ninh có nhu cầu đi lại lớn với Thủ đô, nhưng cự ly giữa các địa điểm này chỉ dưới 200 km, trong khi đường bộ, đường sắt liên vùng và đường sắt ngoại ô sẽ cạnh tranh ưu thế hơn đường sắt tốc độ cao trong khoảng cách này.

Quy hoạch nghiên cứu đến năm 2030, ngành giao thông sẽ tiến hành xây dựng tuyến đường sắt Hà Nội - Hải Phòng (thuộc tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh) và đến năm 2050 sẽ xây dựng tuyến đường sắt ven biển Nam Định - Thái Bình - Hải Phòng - Quảng Ninh. Những tuyến liên vùng này sẽ kết nối với đường sắt tốc độ cao Bắc Nam tại Hà Nội hoặc Nam Định, phục vụ chủ yếu cho nhu cầu di chuyển của người dân vùng Đông Bắc tới miền Nam trên tuyến đường sắt tốc độ cao.

Trước những lo ngại về việc vị trí các nhà ga đường sắt tốc độ cao có thể xa trung tâm đô thị, gây khó khăn cho người dân di chuyển, đại diện liên danh tư vấn đã xác nhận rằng các ga đường sắt tốc độ cao được ưu tiên chọn gần nhất với trung tâm thành phố hiện tại, đồng thời xét đến yếu tố phát triển không gian để tạo ra các mô hình giao thông công cộng (TOD).

Tuy nhiên, một số ga được quy hoạch ở những vị trí mới, xa trung tâm thành phố hiện có, do đó việc kết nối giữa ga đường sắt tốc độ cao với trung tâm sẽ sử dụng các phương thức như đường bộ và đường sắt đô thị do các địa phương phát triển theo quy hoạch.

Theo Quy hoạch mạng lưới đường sắt đến năm 2030, ngoài các tuyến đường sắt quốc gia hiện hữu, sẽ có thêm 9 tuyến mới với tổng chiều dài đạt 2.362 km, bao gồm: Tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc Nam; Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân; vành đai Đông Hà Nội từ Ngọc Hồi - Lạc Đạo - Bắc Hồng; Hà Nội - Hải Phòng; Vũng Áng - Tân Ấp - Mụ Giạ; tuyến Biên Hòa - Vũng Tàu; và tuyến TP HCM - Cần Thơ từ ga An Bình đến ga Cái Răng khoảng 174 km; TP HCM - Lộc Ninh; và tuyến Thủ Thiêm - Long Thành.

Mạng lưới đường sắt quốc gia đến năm 2050 dự kiến bao gồm 25 tuyến với chiều dài tổng cộng 6.354 km, trong đó có các tuyến mới như: Đường sắt ven biển Nam Định - Thái Bình - Hải Phòng - Quảng Ninh; Hạ Long - Móng Cái; Thái Nguyên - Tuyên Quang - Yên Bái; Mỹ Thủy - Đông Hà - Lao Bảo (kết nối với Lào); TP HCM - Tây Ninh; và đường sắt kết nối các tỉnh Tây Nguyên (Đà Nẵng - Kon Tum - Gia Lai - Đăk Lăk - Đăk Nông - Bình Phước (Chơn Thành); tuyến đường sắt Tháp Chàm - Đà Lạt phục vụ cho ngành du lịch.