Đề xuất dùng ngân sách xây đường sắt tốc độ cao trong 12 năm

30/11/2024 - 09:21

Theo tờ trình xin phê duyệt chủ trương đầu tư cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam gửi tới Quốc hội, Chính phủ đã chỉ ra rằng việc vay vốn ODA thường đi kèm với nhiều điều kiện, vì vậy việc sử dụng nguồn vốn trong nước sẽ tạo điều kiện thuận lợi, giúp dự án triển khai một cách linh hoạt và độc lập hơn.

Mục tiêu của Chính phủ là hoàn thành dự án vào năm 2035. Dự kiến hàng năm sẽ có khoảng 16,2% trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026-2030 dành cho dự án này, nếu tỷ lệ đầu tư công trung hạn vẫn giữ ở mức 5,5-5,7% GDP như hiện tại. Số vốn ước tính bình quân mỗi năm chiếm khoảng 1,3% GDP năm 2023 và 1% GDP vào năm 2027, năm mà dự án dự kiến khởi công.

Trong quá trình thực hiện, sẽ có nhiều nguồn vốn hợp pháp được huy động để đầu tư. Đợi chứa 5.000 km đường cao tốc đến năm 2030 không làm tăng áp lực lớn nên kế hoạch đầu tư công trung hạn tới đây có thể được cơ cấu để hưởng lợi từ dự án đường sắt tốc độ cao. Chính phủ khẳng định rằng việc đầu tư cho dự án này không gây ảnh hưởng nhiều đến các công trình quan trọng quốc gia khác, trong khi đó, các chỉ tiêu tài chính từ việc đầu tư và khai thác quỹ đất sẽ cải thiện nguồn thu và có khả năng giúp cân đối vốn cho dự án.

Ngoài ra, nếu có các nhà tài trợ quốc tế sẵn sàng cung cấp các điều khoản vay ưu đãi, Chính phủ sẽ kiến nghị với các cấp có thẩm quyền để xem xét về việc sử dụng những khoản vay này.

Đề xuất dùng ngân sách xây đường sắt tốc độ cao trong 12 năm - ảnh 1

Để bảo đảm tiến độ và sự liên tục trong việc triển khai dự án đường sắt tốc độ cao, Chính phủ cũng đã kiến nghị áp dụng cơ chế đặc thù, cho phép điều chỉnh kế hoạch đầu tư công hàng năm một cách linh hoạt. Cơ chế này sẽ giúp tập trung nguồn lực cho những dự án đóng vai trò then chốt, nâng cao hiệu quả đầu tư và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Thủ tướng Chính phủ sẽ có quyền quyết định sử dụng các nguồn vốn trái phiếu Chính phủ, vốn ODA, vốn vay ưu đãi từ nước ngoài cùng các nguồn vốn hợp pháp khác.

Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi vào năm 2019 đã đề xuất hình thức đối tác công tư (PPP) đối với phần thiết bị và phương tiện của dự án. Phần công trình hạ tầng sẽ được đầu tư công gánh vác. Khi đó, quy mô kinh tế Việt Nam mới đạt khoảng 266 tỷ USD, với nợ công ở mức 56,1% GDP. Đến năm 2023, quy mô nền kinh tế đã tăng lên 430 tỷ USD, nợ công được duy trì ở mức thấp khoảng 37%. Dự kiến đến năm 2027, khi khởi công dự án, GDP sẽ đạt khoảng 564 tỷ USD, nên nguồn lực đầu tư cho tuyến đường sắt tốc độ cao này không còn là một trở ngại lớn.

Chính phủ đã nghiên cứu 27 dự án đường sắt áp dụng hình thức PPP trên toàn thế giới và nhận thấy rằng hình thức này không mang lại hiệu quả cao hơn so với đầu tư công. Việc chuyển giao rủi ro sang khu vực tư nhân cũng không đạt được hiệu quả như mong đợi. Một số quốc gia đã đầu tư theo hình thức PPP nhưng không thành công, dẫn đến việc phải quốc hữu hóa hoặc nâng mức hỗ trợ từ Nhà nước cho các dự án này lên rất cao. Các dự án áp dụng hình thức PPP chủ yếu liên quan đến việc đầu tư vào các khu thương mại, nhà ga trung tâm hoặc đầu tư vào phương tiện cho các tuyến đường có hiệu quả.

Do đó, với quy mô kinh tế hiện tại, khả năng huy động vốn và kinh nghiệm quốc tế đã có, Chính phủ khuyến nghị thực hiện đầu tư công cho việc xây dựng đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam để đảm bảo rằng dự án sẽ được thực hiện thành công.

Hiện tại có hai phương án để phân chia dự án thành phần. Phương án một là đầu tư toàn bộ tuyến mà không tách rời các dự án thành phần độc lập, chỉ chia thành sáu hợp phần. Phương án này được Chính phủ cho là đảm bảo sự thống nhất và đồng bộ từ hạ tầng đến thiết bị, tạo thuận lợi cho công tác tiếp nhận và chuyển giao công nghệ. Nhược điểm là cần huy động một lượng lớn nhân lực, máy móc và thiết bị.

Đề xuất dùng ngân sách xây đường sắt tốc độ cao trong 12 năm - ảnh 2

Phương án hai là chia tuyến đường sắt tốc độ cao thành bốn dự án thành phần, tương ứng với bốn đoạn gồm Hà Nội - Vinh (281 km), Vinh - Đà Nẵng (420 km), Đà Nẵng - Nha Trang (480 km) và Nha Trang - TP HCM (360 km). Phương án này được đánh giá giúp đẩy nhanh tiến độ lập, thẩm định và phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi cho từng dự án thành phần. Tuy nhiên, nhược điểm là việc tích hợp công nghệ đồng bộ giữa các dự án thành phần sẽ gặp khó khăn và việc chuyển giao công nghệ cũng sẽ không thuận lợi, tiềm ẩn nhiều rủi ro do có sự tham gia của nhiều nhà thầu với các giải pháp kỹ thuật khác nhau.

Chính phủ đã đề xuất việc phân chia các dự án thành phần sẽ được thực hiện khi có phê duyệt đầu tư cho dự án. Ước tính tổng vốn đầu tư cho dự án vào khoảng 67,3 tỷ USD, trong đó chi phí bồi thường và hỗ trợ tái định cư là 5,9 tỷ USD; chi phí xây dựng là 33,2 tỷ USD; thiết bị 11 tỷ USD; quản lý dự án 0,8 tỷ USD; đầu tư xây dựng 3,61 tỷ USD; chi phí khác 0,9 tỷ USD; dự phòng 11,85 tỷ USD.

Vào giữa tháng 9, hội nghị Trung ương 10 khóa 13 đã thống nhất chủ trương đầu tư toàn bộ tuyến cho dự án đường sắt tốc độ cao (350 km/h) trên trục Bắc - Nam, giao cho Ban cán sự Đảng Chính phủ và Đảng đoàn Quốc hội chỉ đạo các cơ quan nhanh chóng hoàn thiện hồ sơ trình lên Quốc hội.

Dự án đường sắt tốc độ cao này dự kiến sẽ bắt đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội) và kết thúc tại ga Thủ Thiêm (TP HCM). Tuyến đường sẽ đi qua 20 tỉnh thành, bao gồm Hà Nội, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai và TP HCM.