Đề xuất 19 chính sách đặc thù cho dự án đường sắt tốc độ cao

Chính phủ đã trình Quốc hội kế hoạch đầu tư cho dự án tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Tuyến đường này dự kiến có chiều dài 1.541 km, với tốc độ thiết kế đạt 350 km/h. Dự kiến, dự án sẽ được khởi công vào năm 2027 và hoàn thành vào năm 2035, phục vụ nhu cầu vận chuyển hành khách kết hợp với hàng hóa khi cần thiết.

Tổng mức đầu tư dự án ước tính khoảng 67,34 tỷ USD. Nguồn vốn sẽ được huy động từ ngân sách trung ương, sự đóng góp từ các địa phương và các khoản vay ưu đãi. Để dự án được tiến hành đúng tiến độ, Chính phủ đã đưa ra 19 chính sách đặc thù, được phân chia thành các nhóm cụ thể.

Nhà thầu sẽ được khuyến khích ưu tiên sử dụng sản phẩm từ Việt Nam

Trên thực tế, để phát triển ngành công nghiệp đường sắt, các quốc gia cần làm chủ công nghệ cốt lõi và xây dựng một hệ thống công nghiệp phụ trợ mạnh mẽ, kết hợp với nguồn vốn lớn để đầu tư vào công nghệ và hạ tầng.

Để khuyến khích doanh nghiệp trong nước tham gia vào lĩnh vực công nghiệp đường sắt, cần có cam kết từ chính phủ cũng như các cơ chế bảo đảm đầu ra cho sản phẩm. Tuy nhiên, giá thành sản phẩm của các doanh nghiệp này có thể khó cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại trên thị trường quốc tế.

Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ đã đề xuất danh mục các sản phẩm công nghiệp phục vụ cho dự án, ưu tiên cho các tổ chức và doanh nghiệp trong nước. Trong quá trình lựa chọn nhà thầu và ký kết hợp đồng, cần quy định rõ ràng về lộ trình cũng như nội dung chuyển giao công nghệ từ tổng thầu đến nhà thầu.

Chính phủ cũng nhấn mạnh việc ưu tiên lựa chọn các tổng thầu và nhà thầu sẽ cam kết chuyển giao công nghệ mới mà Việt Nam chưa sản xuất được. Đối với những sản phẩm mà trong nước có khả năng sản xuất, chủ đầu tư phải ưu tiên việc đặt hàng từ các doanh nghiệp Việt Nam.

Cơ chế huy động vốn cho dự án

Trong số những chính sách huy động vốn, Chính phủ đã đề xuất cho Thủ tướng quyền quyết định sử dụng các nguồn vốn như trái phiếu Chính phủ, vốn ODA và các khoản vay ưu đãi từ nhà tài trợ nước ngoài với lãi suất thấp hơn so với vay trong nước và ít điều kiện ràng buộc.

Dự án sẽ được triển khai đồng bộ với đủ vốn hỗ trợ qua các kỳ kế hoạch đầu tư công trung hạn. Thủ tướng sẽ điều chỉnh kế hoạch đầu tư công giữa các bộ, cơ quan trung ương và các địa phương trong trường hợp tổng mức vốn không thay đổi theo những gì Quốc hội đã phê duyệt.

Trong trường hợp cần thiết, Chính phủ sẽ trình Quốc hội xem xét điều chỉnh chỉ tiêu bội chi ngân sách và nghĩa vụ nợ của Chính phủ để huy động vốn cho dự án.

Khai thác quỹ đất quanh các ga đường sắt

Theo báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, khoảng 5,9 tỷ USD dự kiến sẽ chi cho công tác giải phóng mặt bằng từ ngân sách trung ương. Để giảm áp lực ngân sách, Chính phủ đã đề xuất việc thu từ quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt nộp vào ngân sách trung ương 50%, còn lại chính quyền cấp tỉnh giữ lại 50%.

Để khai thác giá trị quỹ đất ở khu vực quanh các ga đường sắt tốc độ cao, Chính phủ đã đề nghị cho phép UBND cấp tỉnh điều chỉnh chức năng sử dụng các khu đất lân cận, tránh việc phải thực hiện thủ tục điều chỉnh quy hoạch đã được phê duyệt.

Các địa phương cũng có quyền quyết định các chỉ tiêu liên quan đến quy hoạch kiến trúc, hạ tầng kỹ thuật và xã hội, cũng như yêu cầu về không gian sử dụng đất khác với quy chuẩn kỹ thuật hiện hành.

Thay đổi trong việc khai thác vật liệu xây dựng

Dự án đường sắt tốc độ cao đòi hỏi một lượng lớn vật liệu xây dựng có nguồn gốc từ các mỏ đã được cấp phép và đang hoạt động, hoặc tạm ngưng hoạt động mà chưa gia hạn giấy phép.

Nhằm rút kinh nghiệm từ dự án cao tốc Bắc - Nam gặp khó khăn do thiếu vật liệu, Chính phủ đã đề xuất những điều chỉnh trong việc khai thác mỏ. Cụ thể, với những mỏ đã cấp phép, UBND cấp tỉnh sẽ có quyền điều chỉnh trữ lượng và thời gian khai thác mà không cần thực hiện báo cáo đánh giá tác động môi trường.

Nếu có mỏ trong hồ sơ khảo sát vật liệu nhưng chưa được phép khai thác, UBND sẽ bổ sung vào quy hoạch thăm dò, khai thác nước khoáng để đáp ứng nhu cầu của dự án.

Thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED) thay cho thiết kế cơ sở

Theo quy trình thông thường, dự án cần thực hiện bốn bước thiết kế. Tuy nhiên, áp dụng chính sách đặc thù cho phép lập thiết kế FEED thay cho thiết kế cơ sở sẽ giúp rút ngắn thời gian chuẩn bị đầu tư, dự kiến từ 4 năm xuống còn khoảng 2 năm.

Chính phủ cũng đưa ra các chính sách phòng ngừa tham nhũng, tạo ra Tổ thẩm định kiểm tra công tác lựa chọn nhà thầu với sự tham gia của đại diện từ nhiều bộ ngành.

Thêm vào đó, cải cách các thủ tục liên quan đến di dời hạ tầng kỹ thuật cũng được đề xuất, nhằm giảm thời gian giải phóng mặt bằng; đồng thời, những chính sách hỗ trợ đào tạo nhân lực, chuyển đổi mục đích sử dụng rừng cũng sẽ được thực hiện.

Ngoài ra, để đảm bảo dự án được triển khai đúng tiến độ, Chính phủ cũng cần có các cơ chế để thúc đẩy ngành công nghiệp đường sắt và ngành công nghiệp phụ trợ, nhằm thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho dự án.