Bốn vướng mắc của các nhà thầu xây dựng

Thời gian gần đây, nhờ sự quan tâm chỉ đạo từ Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ, cùng với nỗ lực không ngừng của nhiều Bộ ngành, địa phương, đơn vị và nhà thầu, tiến độ các dự án trọng điểm quốc gia đã được đẩy mạnh, nhằm đưa vào khai thác sớm nhất, góp phần vào sự tăng trưởng kinh tế của cả nước. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, các nhà thầu vẫn gặp phải nhiều khó khăn và vướng mắc về mặt pháp lý cũng như cơ chế hoạt động.

KỲ VỌNG ĐỐI MỚI TOÀN DIỆN HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHI PHÍ

Đầu tiên, nhiều nhà thầu đang phải đối mặt với "rào cản" liên quan đến cơ chế giao quản lý và khai thác các mỏ vật liệu. Mặc dù Thủ tướng Chính phủ đã ban hành cơ chế đặc thù để giao các nhà thầu quản lý và khai thác mỏ vật liệu phục vụ cho các dự án trọng điểm, cũng như đã chỉ rõ trách nhiệm của một số Bộ ngành và địa phương trong việc giải quyết khó khăn trong việc khai thác và cung cấp vật liệu xây dựng, nhưng hiện vẫn có nhiều nhà thầu gặp khó khăn trong thực hiện các thủ tục liên quan như mở mỏ, quy hoạch, cấp phép và xác định trữ lượng thực tế.

Việc hợp tác giữa các cơ quan chức năng, chủ đầu tư và các nhà thầu trong việc thương thảo về giá thuê đất và chuyển nhượng với chủ sở hữu mỏ cũng gặp khó khăn, thiếu hướng dẫn cụ thể về phương pháp xác định giá và hạch toán chi phí mở mỏ.

Để giải quyết những vấn đề này, Hiệp hội VACC đã kiến nghị UBND tỉnh nơi có mỏ vật liệu san lấp giao cho các Sở ngành liên quan xây dựng một cơ chế rõ ràng cho việc giao, mở mỏ và quản lý khai thác mỏ vật liệu. Đồng thời, cần có hướng dẫn cụ thể cho nhà thầu về việc bồi thường và giải phóng mặt bằng khu vực mỏ, cũng như xác định các khoản thuế và phí khai thác.

Thứ hai, vấn đề về cơ chế thanh quyết toán cũng đang gặp phải nhiều khó khăn. Các dự án trọng điểm quốc gia hiện đều là các dự án đầu tư công, do đó việc thanh toán phải dựa trên hệ thống đơn giá do Nhà nước quy định. Mặc dù Bộ Xây dựng và Bộ Giao thông vận tải đã nỗ lực cập nhật định mức đơn giá theo yêu cầu thị trường, nhưng do có sự thay đổi liên tục về công nghệ và vật liệu xây dựng, hệ thống này vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế.

Đặc biệt là các định mức liên quan đến chuyên ngành như cầu dây văng hay khoan cọc nhồi, trong khi đó giá đơn vị công bố của địa phương lại thấp hơn giá thực tế bởi khoảng 10-15%. Đây là một vấn đề nan giải cho các nhà thầu.

Để khắc phục tình trạng này, VACC đã kiến nghị các Bộ ngành cần tiến hành rà soát, bổ sung, sửa đổi hệ thống định mức cho các dự án trọng điểm, đồng thời chuẩn bị cho việc áp dụng các định mức cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam trong tương lai gần.

Các kiến nghị cũng bao gồm việc giao Bộ Xây dựng nghiên cứu cải cách toàn diện hệ thống quản lý chi phí, với mục tiêu từ bỏ việc ban hành định mức chi tiết, thay vào đó là xây dựng hệ thống định mức tổng hợp nhằm xác định giá gói thầu, tổng dự toán đầu tư. Đặc biệt, Nhà nước cần từng bước xoá bỏ cơ chế hai giá trong ngành xây dựng.

Một vấn đề khác là sự thiếu công bằng trong các hợp đồng xây dựng, cùng với phức tạp trong thủ tục điều chỉnh hợp đồng và thanh toán khối lượng đã phát sinh. Nhiều chủ đầu tư còn tạm giữ một phần thanh toán gói thầu của nhà thầu, dẫn đến chậm trễ trong quyết toán, thậm chí có thời gian lên tới hàng chục năm.

Hiệp hội VACC cũng đã kiến nghị các cơ quan soạn thảo cần cân nhắc để đảm bảo sự công bằng giữa bên giao thầu và bên nhận thầu, đặc biệt liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng.

MONG THOÁT KHỎI CẢNH NỢ ĐỌNG

VACC cũng đã "cầu cứu" Chính phủ về việc hỗ trợ các nhà thầu thoát khỏi tình trạng nợ đọng do các chủ đầu tư chậm thanh toán. Cụ thể, VACC kiến nghị rằng phần 20% giá trị hợp đồng cuối cùng phải có bảo lãnh hoặc xác nhận khối lượng hoàn thành từ phía chủ đầu tư mới được nghiệm thu. Đồng thời, chỉ nên giữ lại nghĩa vụ bảo lãnh trong lần thanh toán cuối cùng.

Ngoài ra, VACC đề xuất cần bổ sung quy định về quy trình xác định và thanh toán khối lượng phát sinh, gắn với trách nhiệm của cả chủ đầu tư và tư vấn. Đối với mức tạm ứng, VACC kiến nghị nâng từ 10% lên 15-20% đối với các gói thầu yêu cầu nhập khẩu vật tư.

Thứ ba, vấn đề tiếp cận nguồn vốn tín dụng cũng đang gặp khó khăn. Đặc điểm của ngành xây dựng yêu cầu nhà thầu phải chuẩn bị nguyên vật liệu với giá trị lớn cho công trình, trong khi họ chỉ nhận được tạm ứng 10%. Điều này khiến cho nhiều nhà thầu gặp khó khăn trong việc huy động vốn tín dụng từ các ngân hàng thương mại.

Hiệp hội VACC đã đề xuất bổ sung quy định liên quan đến thủ tục ký quỹ và tài sản đảm bảo trong các giao dịch với ngân hàng, trong đó sử dụng hợp đồng xây dựng đã ký và giá trị khối lượng đã nghiệm thu hoặc giá trị chưa thanh toán làm tài sản thế chấp vay vốn. Đồng thời, hiệp hội cũng kiến nghị áp dụng lãi suất vay ngắn hạn 4%/năm cho các dự án trọng điểm để hỗ trợ cho chủ đầu tư và nhà thầu.

Bên cạnh đó, cần có sự rà soát lại một số quy định liên quan đến hạn mức và mức phí của các loại bảo lãnh trong quá trình thực hiện hợp đồng xây dựng.

Cuối cùng, vấn đề về nhân lực cũng đang là trở ngại lớn đối với ngành xây dựng. Hiện nay, khoảng 70% lao động trong ngành là lao động nông nhàn, nhưng việc tuyển dụng nhân công trở nên khó khăn hơn bao giờ hết, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và thiên tai. Họ thường ưu tiên làm việc gần nhà, trong các khu công nghiệp.

Do đó, VACC nhấn mạnh cần có cơ chế khuyến khích lao động nông nhàn, chẳng hạn như không thu thuế thu nhập cá nhân đối với lao động ngắn hạn, nhằm tạo động lực cho họ tham gia vào các công trình. Bên cạnh đó, việc tổ chức lại hệ thống các trường nghề theo phương thức xã hội hoá cũng rất cần thiết.

Theo ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch VACC, trong bối cảnh hiện tại, việc củng cố và nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp xây dựng là rất cần thiết, đặc biệt khi Trung ương Đảng, Quốc hội và Chính phủ đang chuẩn bị xây dựng hệ thống đường sắt Bắc - Nam tốc độ cao với dự kiến tổng vốn khoảng 70 tỷ USD.