'TP HCM phát hành trái phiếu làm metro nên tính lãi theo thị trường'

Huy động trái phiếu nhằm tăng cường nguồn tài chính cho dự án metro là một trong những biện pháp mà TP HCM triển khai dựa trên kết luận số 49 của Bộ Chính trị. Thành phố đang xây dựng kế hoạch phát triển hệ thống metro với mục tiêu hoàn tất 183 km vào năm 2035, 351 km vào năm 2045, và đạt khoảng 510 km vào năm 2060, với tổng nhu cầu vốn ước tính lần lượt là 34,85 tỷ USD, 26,17 tỷ USD và 40,61 tỷ USD.

Theo đề án hiện tại, TP HCM sẽ huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau: tăng thu ngân sách Trung ương để giữ lại hơn 40 tỷ USD (chiếm hơn 39%); đầu tư công của thành phố là 27,92 tỷ USD (27,47%); phát triển TOD (phát triển đô thị tập trung vào giao thông công cộng) là 17,54 tỷ USD (17,26%); phát hành trái phiếu địa phương 6,46 tỷ USD (6,36%); và ngân sách nhà nước hỗ trợ có mục tiêu 9,49 tỷ USD (9,34%).

Để thực hiện phát hành trái phiếu, TP HCM dự kiến sẽ bắt đầu từ giai đoạn 2025-2035, với kế hoạch huy động khoảng 10.000-30.000 tỷ đồng mỗi năm, trong giới hạn dư nợ của thành phố, không quá 120% số thu ngân sách thành phố.

Gần đây, tại đại hội Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TP HCM, Chủ tịch UBND thành phố Phan Văn Mãi đã kêu gọi người dân đầu tư vào trái phiếu cho dự án đường sắt đô thị. Thành phố sẽ tiến hành những tính toán cần thiết để khai thác hiệu quả quỹ đất dọc theo các tuyến metro và đảm bảo nguồn lực hỗ trợ cho người dân.

Trái phiếu là một loại chứng khoán công nhận nghĩa vụ nợ từ các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước hoặc địa phương đến với người sở hữu. Đơn vị phát hành có trách nhiệm trả lãi suất cho các nhà đầu tư và hoàn lại khoản vay khi trái phiếu đáo hạn.

Thành phố từng quy hoạch 8 tuyến metro với tổng chiều dài khoảng 170 km. Hiện tại, tuyến số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) và số 2 (Bến Thành - Tham Lương) tổng chiều dài hơn 30 km đã được triển khai nhờ vào vốn ODA từ ngân sách Trung ương, trong khi các tuyến khác vẫn chưa được đầu tư.

Theo TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam, việc huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu là cần thiết để xây dựng các công trình trọng điểm tại TP HCM. Thành phố có đủ điều kiện để thực hiện vì điều 4, Điều 5 về Tài chính ngân sách trong Nghị quyết 98 cho phép vay thông qua phát hành trái phiếu của chính quyền địa phương. Là đầu tàu kinh tế của cả nước, TP HCM có thể dễ dàng nhận hỗ trợ từ dân cư. Khi hoàn thiện, hệ thống metro không chỉ mang lại lợi ích kinh tế lớn mà còn thay đổi diện mạo đô thị và phục vụ tốt hơn cho người dân.

Theo ý kiến của các chuyên gia, hai tuyến metro số 1 và số 2 hiện tại được xây dựng bằng vốn ODA và phải phụ thuộc vào các nhà tài trợ, gây ràng buộc trong việc lựa chọn công nghệ, nhà thầu, tiêu chuẩn kỹ thuật cũng như quy trình giải ngân. Điều này đã dẫn đến việc triển khai kéo dài, như trường hợp tuyến metro số 1 kéo dài đến 15 năm vẫn chưa hoàn thành. Mặc dù vốn ODA có lãi suất rất thấp, nhưng tổng chi phí có thể tăng lên từ 2-3 lần trong khi hệ thống metro chưa thể hoạt động thương mại, gây thiệt hại lớn.

"Khi TP HCM chuyển sang tự chủ tài chính, thành phố sẽ khắc phục được những vấn đề hiện tại. Phát hành trái phiếu, mặc dù có lãi suất, nhưng mà cũng là cơ hội để người dân đầu tư, tạo nguồn lực kinh tế cho thành phố", TS Bình cho biết. Ông đã khuyến nghị TP HCM cần suy xét cẩn thận về cơ chế phát hành và lãi suất phù hợp cho việc trả trái tức.

Tương tự, TS Dương Như Hùng, Trưởng khoa Quản lý Công nghiệp tại Đại học Bách khoa TP HCM, nhấn mạnh rằng phát hành trái phiếu sẽ giúp huy động nguồn lực xã hội để tự chủ tài chính và giảm sự phụ thuộc vào ODA. Giải pháp này còn tăng cường tính minh bạch trong đầu tư và việc sử dụng nguồn tiền vào dự án metro.

Tuy nhiên, để công cụ này hoạt động hiệu quả, TS Hùng đồng ý rằng thành phố cần nhận diện rõ các rủi ro và thách thức liên quan đến nợ công. Theo quy định, các địa phương khi vay phải có khả năng trả nợ đúng hạn. Với metro, nguồn thu chủ yếu từ vé sẽ kéo dài thời gian hồi vốn, và khả năng sinh lời ngắn hạn từ dự án này cũng cần phải được xem xét kỹ lưỡng. Bất kỳ rủi ro nào liên quan đến lãi suất có thể làm gia tăng áp lực nợ công và cần được tính toán kỹ lưỡng trước khi thực hiện.

Bên cạnh đó, TS Đinh Thế Hiển, một chuyên gia ngàng kinh tế-đô thị, nhận định rằng TP HCM đang hướng tới việc trở thành một trung tâm tài chính lớn trong khu vực, trong đó phát hành trái phiếu đô thị sẽ là một trong những nền tảng quan trọng.

Theo chuyên gia, các tiêu chí cần thiết khi phát hành trái phiếu sẽ dựa vào năng lực tài chính, quản trị và khả năng thanh toán của nhà phát hành trong tương lai. Trong bối cảnh hiện nay, TP HCM có đủ khả năng thực hiện bởi nguồn thu ngân sách của thành phố ổn định và bền vững.

Để có thể thu hút các nhà đầu tư vào thị trường trái phiếu, TS Lê Duy Bình khẳng định rằng trái phiếu cần đảm bảo hai tiêu chí chính: lãi suất hấp dẫn và tính thanh khoản cao, nghĩa là cần dễ dàng giao dịch trên thị trường thứ cấp.

Lãi suất nên được thiết lập dựa trên mức bình quân lãi suất tiền gửi dài hạn của 4 ngân hàng thương mại quốc doanh lớn và 1-2 ngân hàng tư nhân uy tín. Sở Tài chính TP HCM cần phối hợp với Ngân hàng Nhà nước và Ủy ban Chứng khoán tạo ra thị trường thanh khoản cho trái phiếu phát hành, để nhà đầu tư có thể giao dịch thuận lợi và vẫn nhận được lãi suất cho thời gian nắm giữ.

"Khi trái phiếu đáp ứng được hai tiêu chí này, không chỉ người dân TP HCM mà cả quốc gia sẽ sẵn sàng ủng hộ. Chúng ta cần tránh cách phát hành cổ điển với lãi suất quá thấp, không hấp dẫn, dẫn đến việc người dân mua chỉ để bỏ hoang", TS Bình nói.

Theo chuyên gia, với quy mô GRDP lớn của TP HCM, có dư địa phát triển cao, thành phố hoàn toàn có khả năng cân đối tài chính để trả lãi suất theo mức thị trường. Do đó, phương thức thực hiện cần được cải tiến, không chỉ dựa vào các chiến dịch truyền thông và vận động kêu gọi đầu tư.

Với 8 tuyến metro đã được quy hoạch, chuyên gia khuyến nghị TP HCM nên triển khai một tuyến theo phương thức tự chủ hoàn toàn về tài chính, trong đó có phát hành trái phiếu. Thành phố cần chọn lựa nhà thầu và công nghệ phù hợp, đảm bảo hoàn thành trong vòng 4-5 năm để thu thập kinh nghiệm và tạo niềm tin cho người dân. Như vậy, không chỉ 6,46 tỷ USD như đã dự kiến mà có thể tăng cường vốn huy động thông qua hình thức này.

Từ góc nhìn của nhà đầu tư, bà Nguyễn Thị Tuyết Hồng, Giám đốc Đầu tư trái phiếu tại Dragon Capital, nhận định trái phiếu của chính quyền địa phương vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển, nhưng cần có sự cải tiến trong cách tiếp cận để đạt được thành công.

Bà nhận xét rằng trong 5-10 năm qua, việc huy động vốn từ trái phiếu của các địa phương chưa thực sự hiệu quả do không được thị trường tiếp nhận mạnh mẽ. Để đạt được mục tiêu này, cần chú trọng vào lãi suất hấp dẫn và chính sách nhất quán từ chính quyền nhằm khuyến khích các nhà đầu tư như ngân hàng, công ty bảo hiểm và quỹ đầu tư.

Đại diện Dragon Capital cho biết so với trái phiếu Chính phủ, trái phiếu địa phương có rủi ro cao hơn, do đó lãi suất cần phải cao hơn để thu hút các nhà đầu tư. Mặc dù lãi suất có thể thay đổi theo từng giai đoạn phát hành, nhưng cần có một mức chênh lệch nhất định so với trái phiếu Chính phủ để tạo sức hấp dẫn.

Bà Hồng cũng lưu ý rằng trong quá khứ, một số trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh đã gặp khó khăn trong việc thanh toán đúng hạn. "Dù các trái phiếu này không hoàn toàn giống với trái phiếu chính quyền địa phương, nhưng khó khăn trong thanh toán cũng tạo ra một số lo ngại cho nhà đầu tư", bà Hồng cho biết thêm. Để đảm bảo sự an tâm cho nhà đầu tư, thành phố cần cung cấp thông tin minh bạch hơn về tình hình tài chính, thu ngân sách và khả năng thanh toán lãi suất.

Mới đây, trong quá trình xây dựng đề án cho dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam (vận tốc tối đa 350 km/h và vốn dự kiến khoảng 67,34 tỷ USD), Chính phủ đã yêu cầu cân nhắc việc phát hành trái phiếu như một phương án tài chính bên cạnh các nguồn ngân sách Trung ương, ngân sách địa phương, vốn vay và cơ chế huy động nguồn lực từ tư nhân thông qua các hình thức như BOT hay BT.