Ba giai đoạn triển khai đường sắt tốc độ cao

Ông Phạm Hữu Sơn, Chủ tịch HĐQT Tổng công ty Tư vấn thiết kế giao thông vận tải (TEDI), đại diện cho đơn vị tư vấn nghiên cứu dự án, đã thông tin về giai đoạn đầu tiên của dự án, bao gồm việc lập báo cáo nghiên cứu khả thi (FS) và thiết kế tổng thể kỹ thuật nhằm phục vụ cho việc lập hồ sơ mời thầu tổng thầu EPC (FEED).

Cụ thể, đơn vị chủ quản sẽ tiến hành lựa chọn tư vấn quản lý dự án, tư vấn lập FS và thiết kế FEED; thực hiện thầu, lựa chọn các đơn vị tư vấn; khảo sát, lập FS và thiết kế FEED; thẩm tra, phê duyệt FS, thiết kế FEED và chuẩn bị hồ sơ mời thầu EPC. Giai đoạn này dự kiến sẽ được thực hiện từ năm 2025 đến 2027.

Theo quan điểm của ông Sơn, trong giai đoạn một, các đơn vị cần đặc biệt chú trọng đến việc khảo sát, nghiên cứu để xác định rõ các thông số cơ bản của dự án, như cập nhật dự báo nhu cầu vận tải, tổ chức khai thác, xây dựng khung tiêu chuẩn kỹ thuật, rà soát tuyến và các công trình liên quan trên tuyến, cũng như việc chuyển đổi mục đích sử dụng rừng. Đặc biệt, quy trình thiết kế cần được thực hiện sớm và bàn giao cọc giải phóng mặt bằng để địa phương có thể triển khai ngay.

Thách thức chính trong giai đoạn đầu là huy động lực lượng tư vấn và thiết kế. Nếu chỉ phụ thuộc hoàn toàn vào tư vấn nước ngoài, dự án sẽ bị chậm trễ trong quá trình khởi động. Trong khi đó, một số hạng mục có thể do các tư vấn trong nước đảm nhiệm, do đó cần phải xem xét tách những hạng mục phù hợp để đẩy nhanh tiến độ triển khai.

Theo lãnh đạo TEDI, để bảo đảm dự án được triển khai đúng tiến độ, cần áp dụng cơ chế đặc thù cho phép chủ đầu tư tiến hành thiết kế FEED thay cho thiết kế cơ sở trong báo cáo nghiên cứu khả thi. Cách làm này dự kiến sẽ rút ngắn thời gian thực hiện khoảng một năm so với quy trình thông thường.

Giai đoạn hai bao gồm việc thi công, xây dựng và mua sắm thiết bị, sẽ diễn ra từ năm 2027 đến 2035. Đơn vị chủ quản sẽ tổ chức đấu thầu, lựa chọn nhà thầu EPC; thực hiện đàm phán, ký hợp đồng và bắt đầu thi công; mua sắm phương tiện, thiết bị và chuyển giao công nghệ.

Ông Sơn chỉ ra rằng ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn này là đẩy nhanh công tác đền bù, giải phóng mặt bằng. Với khối lượng giải phóng mặt bằng khoảng 10.000 ha và liên quan đến 20 địa phương, cần có sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị.

Công tác thi công cho công trình lớn đòi hỏi tính tổng thể cao và sự phối hợp nhịp nhàng giữa các hạng mục công việc. Để giải quyết vấn đề này, các đơn vị cần phải thiết kế giao diện hoàn chỉnh dựa trên nền tảng công nghệ BIM từ giai đoạn khảo sát cho đến thiết kế. Các hạng mục xây lắp nên tận dụng tối đa lực lượng trong nước nhằm bảo đảm tiến độ và hiệu quả về chi phí.

Giai đoạn ba sẽ tập trung vào vận hành thử và khai thác thương mại với các công việc như thử nghiệm đoàn tàu, đánh giá tính an toàn của hệ thống và vận hành thương mại thực tế.

Ông Sơn nhấn mạnh rằng trong giai đoạn ba, quá trình vận hành thử nghiệm, đặc biệt là việc đánh giá an toàn hệ thống, thường gặp nhiều khó khăn. Kinh nghiệm từ các dự án đường sắt đô thị trước đó tại Hà Nội và TP.HCM sẽ là bài học quý báu giúp dự án này đạt được thành công.

Việc tạo điều kiện cho nhà thầu trong nước tham gia dự án rất quan trọng, có thể thực hiện qua hai hình thức: nhà thầu trong nước liên danh với nhà thầu nước ngoài trong vai trò thành viên hoặc nhà thầu trong nước sử dụng các chuyên gia nước ngoài.

"Khác với một dự án thông thường, đây là hệ thống tổng thể bao gồm nhiều thành phần đòi hỏi tính đồng bộ cao. Cần linh hoạt trong việc huy động lực lượng trong nước và quốc tế; những công việc mà trong nước có khả năng đảm nhiệm cần được ưu tiên tối đa", ông Sơn nhận định.

Theo Bộ trưởng Giao thông Vận tải Trần Hồng Minh, đường sắt tốc độ cao là một dự án quy mô lớn với khối lượng công việc đồ sộ và phức tạp. Việc triển khai dự án này sẽ là một hành trình dài với nhiều thách thức. Để có thể tiến hành sớm nhất, Bộ dự kiến tham mưu trình Chính phủ ban hành Nghị quyết chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương triển khai các nhiệm vụ và giải pháp đặc thù theo yêu cầu của Nghị quyết Quốc hội, đặc biệt là những chính sách liên quan đến huy động nguồn lực đầu tư và rút ngắn tiến độ.

Các bộ, ngành sẽ được Chính phủ giao nhiệm vụ cụ thể dựa trên chức năng và nhiệm vụ của mình. Ví dụ, Bộ Giáo dục và Đào tạo có thể được giao nhiệm vụ chủ trì về đào tạo và phát triển nguồn nhân lực; Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì về chuyển giao công nghệ và phát triển công nghiệp; Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có thể chủ trì về giải phóng mặt bằng.

Chính phủ sẽ ban hành nghị định hướng dẫn, tạo cơ sở pháp lý cho việc triển khai dự án.

Ngay sau khi dự án được phê duyệt chủ trương đầu tư, Bộ Giao thông Vận tải sẽ bắt đầu việc lựa chọn nhà thầu tư vấn lập Báo cáo nghiên cứu khả thi. Cùng thời gian đó, Bộ sẽ làm việc với các địa phương để cụ thể hóa chi tiết hướng tuyến, nhà ga và phạm vi giải phóng mặt bằng, nhằm đồng hành với quá trình lập báo cáo khả thi, để có thể khởi công vào cuối năm 2027.

Bộ Giao thông Vận tải cũng sẽ ngay lập tức triển khai một số phần việc quan trọng, bao gồm chỉ đạo Ban Quản lý dự án đường sắt rà soát và hoàn thiện mô hình quản lý đầu tư. Bộ sẽ hoàn thiện kế hoạch phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực đường sắt, xây dựng đề án phát triển công nghiệp đường sắt và các ngành liên quan.

Các cơ quan trong Bộ sẽ hợp tác với các bộ, ngành liên quan để xây dựng và ban hành hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức và đơn giá, tạo nền tảng cho việc triển khai dự án sắp tới. Đồng thời, đề án phát triển nguồn nhân lực trong ngành đường sắt cũng như đề án phát triển công nghiệp đường sắt và ngành công nghiệp phụ trợ sẽ được triển khai đồng bộ.

Ban Quản lý dự án đường sắt cần nhanh chóng kiện toàn tổ chức, đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý dự án. Ban sẽ sắp xếp, kiện toàn các bộ phận để phù hợp với mô hình mới, bổ sung nhân lực và tổ chức các khóa đào tạo cần thiết.

Từ góc nhìn của chuyên gia, ông Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư hạ tầng giao thông Việt Nam, đánh giá rằng với thời điểm dự kiến khởi công vào năm 2027, ngành giao thông chỉ còn hai năm để hoàn thành các thủ tục đầu tư, khảo sát và lập thiết kế cơ sở. Điều này đặt ra một thách thức lớn về thời gian cũng như chất lượng, vì dự án có quy mô lớn, đi qua nhiều địa hình phức tạp, và công tác khảo sát địa chất cần phải đạt yêu cầu để không phải thay đổi hướng tuyến trong tương lai.

Cùng với đó, công tác khảo sát và thiết kế cầu, hầm phải chính xác và đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật cao cho đường sắt tốc độ cao. Vì vậy, ngành giao thông cần tập trung nguồn lực cho khảo sát và thiết kế trong hai năm sắp tới.

Tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam đã được Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư. Tuyến đường này có chiều dài 1.541 km, đi qua 20 tỉnh thành, được đầu tư với khổ đôi 1.435 mm, tốc độ thiết kế lên tới 350 km/h, tải trọng đạt 22,5 tấn/trục; có 23 ga hành khách và 5 ga hàng hóa; đồng thời đáp ứng nhu cầu vận chuyển hành khách và phục vụ cho quốc phòng, an ninh. Dự án sẽ áp dụng hình thức đầu tư công với tổng mức đầu tư sơ bộ khoảng 67 tỷ USD từ ngân sách và nguồn vốn hợp pháp khác từ các kỳ đầu tư công trung hạn.

Quốc hội đã yêu cầu lập báo cáo nghiên cứu khả thi bắt đầu từ năm 2025, với mục tiêu hoàn thành cơ bản dự án vào năm 2035. Sơ bộ, nhu cầu sử dụng đất của dự án ước tính khoảng 10.800 ha và dự kiến sẽ có hơn 120.830 người phải tái định cư.